Sayıların ve grafiklerin ötesine bakmak: Mülteciyi değil sistemi sorgulamak

İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bekir Berat Özipek, Dünya Mülteciler Günü’nde global güçlerin mültecilere ve göçmenlere bakış açısının neden değişmesi gerektiğini AA Tahlil için kaleme aldı.

“***

“Kimse çocuklarını bir tekneye koymaz. Denizler karalardan daha inançlı olmadıkça” diyor Warsan Shire. Mülteciyi maksat alan yaklaşımın ötesine geçerek, mülteci üreten ortama ve koşullara bakmamızı öneriyor.

Göç ve mültecilik sorununu gerçek bir temelde tartışabilmek için öncelikle strateji, jeopolitik, güvenlik üzere kavramların ötesine bakmak ve grafiklerin arkasındaki insanı görmek gerekir. Bu bakışın akabinde mercek, sisteme çevrilmelidir.

Yapısal adaletsizlikle malul bir dünyada yaşıyoruz ve bu sistemin sonuçlarını en yakıcı biçimde mültecilere baktığımızda görüyoruz. Hasebiyle, bir suçlama yapılacaksa bir felaketten kendisini ve ailesini kurtarmaya, ateşlerin içinden sıyrılıp çıkmaya çalışan mültecileri değil; o felaketi üretenleri, o savaşları çıkaranları, etnik paklık, katliam ve soykırım yapanları suçlamalıyız.

Günün sonunda global adaletsizliği değil onun kurbanlarını suçlayanlar, bunun için siyasette kendilerine bir rol biçenler, şayet bu kolay sebep-sonuç bağını kuramıyorlarsa farkında olmadan tam da bu adaletsiz nizamın ve onu ayakta tutan büyük devletlerin siyasetlerini izliyor olabilir. Fakat devletlerarası ilgilere yakından baktığımızda birçok defa sorunun farkında olmamaktan ibaret görünmediğini de düşünebiliriz.

Büyük devletler, büyük ikilemler

Bugünlerde Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) dayanağıyla, İsrail zalimliğinin yaşadığımız coğrafyayı kan ve ateşe boğduğu vakitlerden geçiyoruz. İsrail’in İran’a saldırısını ve bölgede estirdiği terörü konuşuyoruz.

İlginç olan şu ki, kelam konusu hücumların yeni bir göç dalgasını tetiklemesi durumunda yerinden edilmiş insanların iltica hakkını kullanmalarına en fazla karşı çıkacak olan devletler, ABD örneğinde olduğu üzere şahsen saldırganlar yahut saldırganlığa takviye verenler olabiliyor.

Yaşadığımız coğrafyadaki en büyük kitlesel göçlere baktığımızda da hepsinin öncesinde büyük bir devletin taarruzuyla yahut müdahil olmasıyla oluşan bir dehşetin varlığını görüyoruz. Irak, Afganistan, Suriye ve Ukrayna üzere kitlesel göç üreten altüst oluşların failleri olan ABD ve Rusya üzere devletler, bir de kalkıp göçmenleri istemediklerinde, gayri legal alakalarının eseri olarak karşılarına çıkarılan çocuklarının sorumluluğunu almak istemeyen sorumsuz babalarla misal bir ahlaki sorunu yansıtmış oluyor.

Avrupa’da yaygınlaşan ırkçılık, İslamofobi ve yabancı düşmanlığı, göçmenler için kuralları zorlaştıracak düzenlemeleri de beraberinde getiriyor. Siyasi yelpazenin sağına ve soluna sirayet eden ayrımcı önyargı, mevzuata ve uygulamaya yansıyor. Bu durum vatandaşlık için gereken mühletin uzatılmasından inançlı olmayan ülkelere hudut dışı etme kararlarına, gündelik hayattaki dışlamadan işe alımlardaki ayrımcılığa kadar hayatın birçok alanında hissedilen bir sorunu teşkil ediyor.

Öte yandan, hayatın öteki gerçekleri de var. Bu gerçekler Avrupa’da göçmen yahut mülteci emeğine objektif bir durum olarak duyulan muhtaçlığı gösteriyor. Nüfus yaşlanıyor, insan ömrü uzuyor ve hasebiyle emeklileri gitgide uzayan yaşlılık devirlerinde finanse edecek, onların sıhhat ve bakım başta olmak üzere tüm muhtaçlıklarını karşılayacak bir uygulamanın devam etmesi gerekiyor.

Bu da ismi ve statüsü ne olursa olsun göçmene ve onun emeğine duyulan muhtaçlığı, sorunun tahlili açısından tek manalı seçenek haline getiriyor. Doğum oranlarındaki bariz düşüşü engellemek ve vatandaşları daha fazla çocuk yapmaya ikna etmek kolay olmuyor ve maddi teşvikler ibreyi üste çevirmeye yetmiyor. Yakın etraftan gelmesi istenenler de göç için istekli olacak ölçüde muhtaçlık hissetmeyebiliyor.

Bu durumda Doğu’da ve Batı’da ülkeler ve toplumlar bir tercih yapmak durumunda kalıyor. Birtakım ülkeler milliyetçi, ırkçı yahut ayrımcı tepkiselliğe teslim oluyor. Bu tepkisellik seçmenin tercihini belirlediği ölçüde siyasetçinin de gözlerini perdeliyor ve kimi vakit onları ülke çıkarlarını gördükleri halde farklı siyasetler uygulamaya sevk ediyor. Kimileri ise bu olumsuz global gidişata direnerek kimi vakit siyasette aleyhine görünmesine karşın, uzun vadede ülkenin gereksinimi olan tedbirleri alıyor. Böylelikle, bu ülkeler yakın gelecekte toplumsal güvenlik sisteminin dramatik biçimde yetersizleşmesi manasına gelecek bir çöküşün önüne geçmeye çalışıyor.

Merkel nasıl bir strateji izlemişti?

Almanya’da Angela Merkel’in yapmaya çalıştığı buydu. Bu istikametteki siyasetleri yalnızca insan hakları savunucuları değil, mülteciler için çalışma hakkı örneğinde iktisadi münasebetlerle Almanya Sanayi ve Ticaret Odası da destekledi. Bertelsmann Vakfının bir raporunda göç olmazsa mevcut 46 milyonluk kayıtlı çalışan sayısı 2040’a kadar 41 milyona gerileyeceği açıklandı. Rapor, bu düşüşün telafisi için her yıl 288 bin işgücünün Almanya’ya gelmesi gerektiğini söylüyor. Bu manada göçmenler dünyanın her yanında, sanıldığının tersine yük olmuyor, yük alıyor.

Doç. Dr. Faik Tanrıkulu, göç yoluyla istikrar sağlanmadığında yaşlı nüfusun çoğunlukta olacağını ve toplumsal güvenlik sisteminin işleyişinin istenen seviyede devam edemeyeceğini tespit etti. Tanrıkulu bu durumun iktisadın büyümesine, eğitim ve teknolojide gelişmeye mani olacağını ve üretim hacminin düşmesiyle kalkınmayı olumsuz etkileyeceğini vurguluyor. Ekonomi uzmanı Prof. Martin Werding ise yıllık göç 200 bin kişi arttığında bunun kamu finansman açığını yüzde 2,5 oranında azalttığına işaret ediyor.

Almanya için geçerli olan Avrupa için de geçerli. Lakin “Yaşlı Avrupa sığınmacıların potansiyelini gözardı ediyor” başlıklı tahlilin [1] de gösterdiği üzere Slovenya ve Macaristan üzere kimi Avrupa ülkeleri “dini ve kültürel” nedenlerle daha açık kelamlı bir tabirle söylemek gerekirse etnosentrik önyargıları yüzünden aslında kendilerini geliştirecek bir potansiyelden yoksun ediyor.

Bu döngü gelişen iktisadıyla Türkiye’nin de bir gereksinimi. Türkiye’de toplumsal medyada ayrımcı ve ırkçı dalga tesirli olsa da endüstride ve tarımda bir işçi açığından kelam ediliyor. Somut pratikte göçmenlerin çalışma hakkına hudutlu erişimi bu potansiyelden yararlanmayı güçleştiriyor. Bu sebeple, “eleman aranıyor” başlıklı ilanlarla yahut iş garantili kurslarla bu açık kapatılmaya çalışılıyor. Milletlerarası Teknolojik Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Vakfı’nın (UTESAV) göç raporunda [2] da vurgulandığı üzere “döküm ocağının başında çalışacak” vatandaş bulmak kolay olmuyor.

Bottaki çocuğu görebilmek

Gerçekten de hiç kimse en değerli varlığını, ailesini ve çocuklarını her an batabilecek botlara bindirmez. Bütün sorun, yaşadığımız dünyaya sayıların ötesindeki batmakta olan bir bottaki insanı da görebilecek bir perspektiften bakabilmektir.

Ancak durum yalnızca bundan da ibaret değil. Herkesi ahlaki argümanlarla ikna etmenin mümkün olmadığı bir dünyada, insanlara mülteci sıkıntısında zannedildiği üzere ahlak ile yarar ortasında bir tercih yapmak zorunda olmadığını görebilecekleri bir perspektifi de sunabilmek gerek. Yalnızca ahlaki sebeple değil ekonomik sebepler ve gereklilikler temelinde de bunu ortaya koyabilmek gerek. Siyasi karar vericileri bu tarafta gerçek adımlar atabilmeleri için palavra yanlış bilgilerle çabaya yönlendirmek gerek.

Dünyada nüfus artışının kritik hududun altına düştüğü bir vakitte, günümüz toplumlarında ekonomi ve toplumsal güvenlik çarkını çevirebilmek için duyulan muhtaçlığı göstermek, bahsin somut pratik boyutlarıyla da tartışılmasını sağlamak göçmeni ve yerleşik toplumdan bireyleri yarar temelinde buluşturmaya katkı sağlayabilir.

Adaletsiz bir dünyadan şikayet etmekle kalmayıp onu değiştirmenin de mümkün olduğuna inandığımızda ve daha insani bir global nizamı inşa etmek için irade ortaya koyduğumuzda mülteciliğe gereksinim duyulmayan yeni bir insanlık durumu ortaya çıkabilir. Yani velhasıl, gelecek nesillerin bugünlere ve bizlere “tarih öncesi” üzere isimlendirmelerle bakabilecekleri bir durum oluşturabiliriz.

[1] https://www.aa.com.tr/tr/analiz-haber/yasli-avrupa-siginmacilarin-potansiyelini-gozardi-ediyor/575437

[2] https://www.musiad.org.tr/uploads/press-462/utesav-goc_raporu.pdf

[Prof. Dr. Bekir Berat Özipek İstanbul Medipol Üniversitesi Öğretim Üyesidir.]

*Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.

About The Author

admin

See author's posts